ایران اسلامی با پیشینه تمدنی غنی و سرشار از افتخارات و حماسه‌آفرینی‌های تاریخ‌ساز، نه‌تنها در معرفی و عرضه خود به جهانیان گام‌های اساسی و حركت‌های مؤثری برنداشته بلكه در شناساندن این سرزمین پرعظمت به نسل‌های جدید خود هم نقص‌هایی داشته است. در اغلب كشور‌های پیشرفته و حتی در بسیاری از كشورهای درحال‌توسعه، آشنایی با تاریخ و هویت یك ملت به صورت الزام آموزشی مورد تأكید و توجه مسئولان است و تعلیم تاریخ در مدرسه و دانشگاه امری مهم تلقی می‌شود. این مسئله در كشور ما هم باید جدی‌تر گرفته شود و آموزش تاریخ و آشنایی نسل جوان و آینده كشور با پیشینه و عقبه تاریخی خود در تراز بالاتری از آنچه امروز در سیستم‌های آموزشی كشور جاری است، قرار بگیرد. به‌طوری‌كه وقتی فرزندان ما از دوره دبیرستان فارغ‌التحصیل می‌شوند، شناختی اجمالی از تاریخ ایران داشته باشند و در دانشگاه هم به تاریخ ایران و اسلام به صورت تخصصی اشراف پیدا کنند.«تاریخ» یك مفهوم «هویت‌ساز» است و «هویت» بی‌شك چسب بقای جامعه و عامل پیوستگی و انسجام یک ملت به‌شمار می‌رود. تداوم حیات یك جامعه با شناخت دقیق هویت خود میسر می‌شود و جامعه بی‌هویت جامعه‌ای ابتر است. در عصر حاضر شاهد هستیم كشور‌هایی كه فاقد هویت اصیل و دیرباز در تاریخ جهان هستند، برای خود دست به تاریخ‌سازی و تمدن‌آفرینی می‌زنند و از راه‌های مختلف و به شیوه‌های گوناگون از قبیل خرید آثار تاریخی، جمع‌آوری اسناد قدیمی و احداث موزه و مراكزی از این دست، تلاش می‌كنند تا خود را در دایره كشورهایی که تمدن دارند، بگنجانند. اخیرا یكی از كشورهای همسایه در حاشیه خلیج‌فارس درصدد ساخت شعبه‌ای از موزه لوور در منطقه خاورمیانه برآمده است و بازار خرید آثار تاریخی در میان این كشورها گرم و پررونق است. تحولات و تلاش‌هایی از این دست ما را به این مهم رهنمون می‌کند كه برای تولید و بازتولید فرهنگی در جامعه ایران قبل از هر اقدامی باید «هویت ایرانی- اسلامی» را آن‌گونه كه هست، به‌درستی معرفی و عرضه كنیم تا هم جامعه بزرگ ایرانی با سلایق و علایق گوناگون و متنوع به‌درستی هویت خود را بشناسد و هم جهانیان به عظمت، قدمت و ویژگی‌های متعالی ایرانیان پی ببرند و اسیر چهره‌سازی‌ها و تاریخ‌سازی‌های غرض‌ورزانه دشمنان ایران نشوند. هویت علاوه بر تاریخ‌سازبودن، فرهنگ‌ساز هم است و زنجیره تاریخی یك ملت را تداوم می‌بخشد. «فرهنگ» این سرزمین هم با ظهور اسلام در آن و تحول بزرگ تاریخی حادث‌شده پس از ورود آیین اسلام، غنای دوچندان یافت. شاید بتوان گفت در تحول تاریخی و تمدنی ایران، هیچ تحول بزرگی به اندازه ظهور اسلام مؤثر نبوده است و امتزاج فرهنگ ایرانی و آموزه‌های اسلامی، فرهنگ بزرگ ایرانی- اسلامی را در نهایت عظمت و بزرگی خلق‌كرد.

اما نكته‌ای كه در این میان حائزاهمیت است رویكردی است كه پس از انقلاب شكوهمند اسلامی ایران در روند تاریخ‌نگاری وجود داشته است. به نظر من نگارش تاریخ در دهه‌های اخیر با چالش‌های مهمی مواجه شده است: نخست اینكه نوعی گسستگی به معنای «بخشی‌نگری» در تدوین وقایع تاریخی به چشم می‌خورد. یعنی حجم وسیعی از تاریخ ما عمدتا محدود به چند پدیده و رویداد مهم تاریخی بوده و نوعی عدم جامعیت در تدوین تاریخ وجود دارد. دوم اینكه در قبال ثبت و نگارش وقایع تاریخی رفتار بینشی و دخالت گرایش‌ها و باورهای فردی یا گروهی دخیل و اثرگذار بوده است. این روش عدم‌اتقان و به‌نوعی انحراف و حتی جعل برخی وقایع را به‌همراه داشته و دارد. البته در كنار مسائل فوق باید به تاریخ‌نگاری جامع ایران و اسلام اشاره كرد كه طی این سال‌ها توفیقاتی یافته است و می‌توان به آثاری همچون دانشنامه تشیع، دانشنامه جهان اسلام و آثاری از این دست اشاره كرد.

اثر ارزشمند «تاریخ جامع ایران» كه حاصل ١٤ سال تلاش مستمر و بی وقفه جمع كثیری از صاحب‌نظران و فرهیختگان این سرزمین است، می‌تواند نویدبخش نگرشی نو نسبت به ثبت تاریخ پرعظمت این كشور و شناسایی آن به نسل‌های جدید و نیز جهانیان باشد. برادر فرهیخته‌ام آقای موسوی‌بجنوردی كه بنیان‌گذار دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و منشأ آثار و بركات مهمی در این سال‌ها بوده‌اند، با همكاری انسان‌های سخت‌كوش و فرهیخته توانستند با تدوین این مجموعه گام‌های مؤثری در راه تاریخ ایران و اسلام بردارند. ما وظیفه داریم قدر و ارزش مورخان و صاحب‌نظران بزرگ این عرصه را بیش از پیش بدانیم و باید به آنان افتخار كنیم. از طرف خود و مجموعه اصحاب كتابخانه ملی ایران، خلق این اثر را به همه ایرانیان تبریك می‌گویم.

(روزنامه شرق؛ 27 خرداد 94)